Niegodność
dziedziczenia a wydziedziczenie (cz. II niegodność dziedziczenia)
W
prawie spadkowym regulowane są dwie instytucje z którymi każdy
spadkodawca winien się zapoznać, aby świadomie podejmować decyzje
majątkowe na wypadek śmierci.
Pierwsza
z nich o której warto pamiętać to wydziedziczenie, o
której już pisałem, dziś kilka słów o niegodności
dziedziczenia.
Instytucję reguluje kodeks cywilny w art. 928 i następne.
Sens
niegodności dziedziczenia sprowadza się to tego, iż w przypadku
jej stwierdzenia przez sąd (niegodność nie następuje z mocy prawa
konieczne jest orzeczenie sądowe, które wywołuje skutek z mocą
wsteczną), spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od
dziedziczenia (tak ustawowego jak i testamentowego), tak jak by nie
dożył otwarcia spadku (dzień śmierci spadkodawcy) (art. 928 §
2 kc). To oznacza:
a/. należy mu spadek przypada
jego zstępnym (art. 931 § 2, 934 kc) , gdy ich nie ma w grę
wchodzi zasada przyrostu (art. 965 kc - przeznaczony dla niego
udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostałym
spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im
udziałów)
b/. spadkobierca niegodny zostaje
pozbawiony także prawa do zachowku.
c/. w sytuacji objęcia majątku
spadkowego przez spadkobiercę niegodnego będzie on po
uprawomocnieniu się orzeczenia stwierdzającego niegodność wydać
ten majątek uprawnionym oraz rozliczyć się z jego posiadania. Jest
on traktowany jako posiadacz w złej wierze
d/. jeżeli spadkobierca niegodny
uzyskał wcześniej stwierdzenie nabycia spadku (w formie orzeczenia
sądowego bądź notarialnego poświadczenia dziedziczenia) oraz zbył
(bądź w jakikolwiek sposób rozporządził spadkiem) skutki tegoż
rozporządzenia uzależnione są od dobrej albo złej wiary osoby
trzeciej. Jeżeli zatem nabywa działa w złej wierze (ma wiedzę, że
spadkodawca nim nie jest) prawa nie nabywa (art. 1028 kc).
Wypada w tym miejscu powiedzieć
jakie to przyczyny ustawodawca uznał za odstawę do stwierdzenia
niegodności orzeczenia. Przy czym jest to katalog zamknięty
(wyczerpujący) i nie przewiduje się od nich żadnego wyjątku bądź
stosowania ich do stanów faktycznych podobnych do tych opisanych w
art. 928 § 1 kc. (wyrok Sądu Najwyższego, z 3 listopada 1955 r.,
III CR 999/55 (OSN 1956, nr 2, poz. 52, oraz z 10 grudnia 1999 r., II
CKN 627/98 (niepubl.). A zatem nie będzie możliwe zastosowanie tej
instytucji do sytuacji rażąco sprzecznych z zasadami współżycia
społecznego, rażąco nawet niewłaściwych zachowań spadkobiercy
wobec spadkodawcy jeżeli nie mieszczą się one w poniżej
wskazanych przyczynach.
Przyczyny wydziedziczenia są
następujące (spadkobierca):
a/.
dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko
spadkodawcy;
b/.
podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub
odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w
dokonaniu jednej z tych czynności;
c/.
umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub
przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu
przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Pierwsza
z przyczyn wymaga spełnienia łącznie 3 przesłanek: działanie
spadkobiercy musi być umyślne,
musi
stanowić ciężkie
przestępstwo i być skierowane przeciwko spadkodawcy.
W
kodeksie karnym brak jest definicji „ciężkiego” przestępstwa,
dlatego też orzecznictwo cywilne wypracowało pewne wytyczne i tak
za ciężkie
przestępstwo
należy uznać wszystkie zbrodnie (def. ustawowa znajduje się już w
kodeksie karnym) oraz wszelkie formy stadialne (pomocnictwo,
podżeganie a także usiłowanie), ale także występki o ile
okoliczności faktyczne danej sprawy przemawiają za uznaniem
występku za ciężki wobec spadkodawcy (wyrok Sądu Apelacyjnego w
Gdańsku z 14 czerwca 2000 roku, I ACa 262/2000).
Druga przyczyna to sytuacje
związane z próbami wpływania na wolę spadkodawcy (swobodę
testowania) a związane z podstępnym bądź pod wpływem groźby
nakłanianiem spadkodawcy do złożenia oświadczenia woli, którego
spadkodawca w normalnych warunkach by nie złożył. A więc
sytuacje, które wyniknęły z bezprawnego zniekształcenia woli
spadkodawcy (chodzi tu zarówno o sporządzenie jak i odwołanie
testamentu). W grę wchodzą także czynności uniemożliwiające
sporządzenie testamentu (np. uporczywa odmowa pomocy w
zorganizowaniu sporządzenia aktu notarialnego chorego spadkodawcy
itp.). Istotne jest także i to, iż sam zamiar bądź nieudolność
zachowań spadkobiercy w wyniku których oświadczenie woli zostaje
prawidłowo i bez zakłóceń złożone nie stanowią przyczyny
uznania za niegodnego (stanowisko to zostało uznane przez A.
Szpunara, Z problematyki niegodności dziedziczenia, s . 26 Nowe
Prawo 1981, zeszyt 1 oraz S. Piątowski, System Prawa Prywatnego, t.
10, s. 110)
Ostania z przyczyn to działania
spadkobiercy związane z czynami dokonanymi na sporządzonym już
testamencie bądź jego podrobienie.
Przy
czym np. umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu, który
następnie okazał się nieważny, nie wyłącza możliwości uznania
spadkobiercy za niegodnego. Nie stanowi natomiast przyczyny
niegodności zniszczenie przez spadkobiercę testamentu w
przekonaniu, że jest on nieważny i wskutek tego pozbawiony
znaczenia prawnego (tak wyr. SN z 10 maja 1977 r., I CR 207/77 ,
Lexpolonica nr
296776, OSNCP 1978, nr 2, poz. 34).
Skowrońska-Bocian Elżbieta, Najnowsze
wydanie: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki.,
Warszawa 2009 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie IX) ss.
328.
Podobnie
ja w przypadku zachowku prawo niweczy skutki bezprawnych zachowań w
przypadku przebaczenia spadkodawcy (art. 930 §
1 kc).
Zachęcamy do dowiedzenia naszej strony www.adriangoska.pl
oraz śledzenia tweetera @AdrianGoska1
Tekst opublikowano także na:
http://www.infor.pl/prawo/spadki/postepowanie-spadkowe/697147,Niegodnosc-dziedziczenia-a-wydziedziczenie.html
Sprawdzane usługi notarialne? Polecam kancelarię !
OdpowiedzUsuń.
OdpowiedzUsuńJeśli tylko masz taką potrzebę, to śmiało możesz udać się i do adwokata i do radcy prawnego, ale z tego, co mi wiadomo, to radca prawny nie może reprezentować Cię w sądzie. Ale sprawdź sobie to jeszcze. Dopytaj jeszcze o szczegóły i myślę, że na tym etapie mogę polecić Ci pomoc radcaprawny-trojmiasto.pl
OdpowiedzUsuń